Phi lý trí = Predictably irrational : Khám phá những động lực vô hình ẩn sau các quyết định của con người / Dan Ariely ; Dịch: Hồng Lê, Phương Lan
“Phi lý trí” của tác giả Dan Ariely là một trong những tác phẩm tiêu biểu của lĩnh vực kinh tế học hành vi — nơi tâm lý học và kinh tế học giao thoa để giải mã cách con người thực sự ra quyết định. Cuốn sách chỉ ra rằng, trái với giả định truyền thống rằng con người luôn hành động theo lý trí, rất nhiều quyết định thường ngày của chúng ta thực chất là phi lý — nhưng lại có thể được dự đoán.
🧠 Những nội dung & ý chính đáng chú ý
“Phi lý trí” không chỉ đưa ra lý thuyết khô khan mà thông qua hàng loạt thí nghiệm, khảo sát — kể cả trong môi trường tiêu dùng, xã hội — để phơi bày những “ảo tưởng tâm lý” mà chúng ta thường mắc phải. Một số khái niệm và hiệu ứng nổi bật:
- Hiệu ứng “miễn phí” (The power of “free”): Khi một món hàng được gắn mác “miễn phí”, con người ta dễ bị thôi thúc chọn nó — dù món hàng đó có thể không mang lại giá trị thật — vì chúng ta sợ “mất cơ hội”.
- So sánh tương đối thay vì tuyệt đối: Thay vì đánh giá mỗi lựa chọn ở giá trị tuyệt đối, chúng ta thường so sánh giữa các lựa chọn — điều này khiến quyết định bị ảnh hưởng mạnh bởi bối cảnh và cách trình bày.
- Ảnh hưởng của mong đợi & niềm tin lên trải nghiệm: Chúng ta không chỉ phản ứng với thực tế “thô” — mà cả với những kỳ vọng, suy nghĩ trước đó. Ví dụ, nếu ta tin một món đồ “đắt = chất lượng cao”, chúng ta có thể đánh giá chất lượng cao hơn thực tế.
- Sự thiếu nhất quán và tính phi lý trong quyết định cá nhân: Từ mua hàng, tiêu dùng, chọn lựa đến quyết định về sức khỏe, thời gian, chúng ta thường không hành xử như “con người hợp lý” mà bị chi phối bởi cảm xúc, bối cảnh, tâm lý — vốn có thể lặp lại theo mô thức.
- Ý nghĩa của việc nhận thức “phi lý trí” — để đưa ra quyết định tốt hơn: Khi hiểu được những thiên kiến, thành kiến, ảnh hưởng tâm lý — chúng ta có cơ hội nhìn lại, cân nhắc, và tránh được nhiều sai lầm trong tiêu dùng, quan hệ, công việc…
Toàn bộ cuốn sách như một lời “mở mắt” rằng: nhiều hành vi của chúng ta — từ nhỏ nhất — không hề xuất phát từ lý trí thuần túy. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với “hỗn loạn” — bởi các hành vi này thường có thể dự đoán được nếu ta hiểu rõ cơ chế tâm lý đằng sau chúng.
🎯 Ai nên đọc “Phi lý trí”
Cuốn sách này phù hợp — và nên — với nhiều nhóm độc giả khác nhau:
- Bất kỳ ai tò mò về bản thân mình và cách mình ra quyết định: Nếu bạn từng tự hỏi tại sao mình lại có những lựa chọn “không hợp lý” — trong mua sắm, công việc, mối quan hệ — cuốn sách sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cơ chế bên trong.
- Những người làm marketing, bán hàng, UX, thiết kế sản phẩm: Hiểu được cơ chế “phi lý trí” giúp xây dựng chiến lược tốt hơn — biết cách thiết kế giá, trải nghiệm, thông điệp để phù hợp với tâm lý thật của con người chứ không theo giả định “con người lý trí”.
- Nhà quản lý, lãnh đạo, marketer, doanh nghiệp muốn hiểu khách hàng sâu hơn: Có thể áp dụng để hiểu hành vi người tiêu dùng, từ đó thiết kế sản phẩm/ dịch vụ, chiến lược phù hợp hơn.
- Sinh viên, người học kinh tế, tâm lý học, khoa học xã hội — hoặc bất cứ ai quan tâm đến hành vi con người, ra quyết định — để mở rộng nhận thức vượt ra khỏi khuôn mẫu “chỉ có logic và lợi ích”.
- Ai muốn cải thiện kỹ năng ra quyết định — trong đời sống cá nhân lẫn công việc: Khi hiểu “cạm bẫy tâm lý”, bạn có thể nhìn lại bản thân, xây dựng thói quen, cân nhắc để ra quyết định thông minh hơn.
✅ Đánh giá chung & Vì sao nên đọc
“Phi lý trí” là một cuốn sách không hề khô khan — mà rất sinh động, thực tế, dễ tiếp cận và đầy tính mở rộng. Nó lật lại một quan niệm truyền thống: con người luôn hành động hợp lý — và thay bằng một cái nhìn thực tế hơn, sâu sắc hơn về bản năng, tâm lý, bối cảnh ảnh hưởng đến mỗi quyết định.
Nếu bạn muốn hiểu rõ hơn về cách mình, bạn bè, đồng nghiệp, khách hàng — hay xã hội — hành xử, ra quyết định; muốn tránh những sai lầm vô thức; muốn xây dựng cách sống, làm việc, marketing, kinh doanh thông minh hơn — thì “Phi lý trí” là một cuốn sách rất đáng đọc.
_________________________________________________________
Sách hiện có tại Thư viện NTTU: Kho mượn Q12
Thân mời Quý bạn đọc đến mượn đọc và tham khảo tài liệu.
#SachHayCanBanDoc #NgaySachVietNam #ThuvienNTTU #SachHayMoiNgay #NTTU